Rừng sâu và những truyện ngắn khác

“Rừng sâu” và những truyện ngắn khác gồm 6 truyện trong tập Rừng sâu đã được xuất bản năm 1963 và 6 truyện mới được công bố lần đầu. Đây những truyện ngắn “định danh” cái tên nhà văn Nguyễn Xuân Khánh thời kì đầu cầm bút. Tác phẩm giúp ta ngoái nhìn lại một chặng lịch sử văn học Nguyễn Xuân Khánh, để hiểu hơn về hành trình cầm bút của nhà văn và sâu hơn nữa là nhìn lại “một thời kì lí tưởng” của dân tộc Việt.
Tất cả các truyện ngắn này được Nguyễn Xuân Khánh viết trong những năm 60 của thế kỉ trước. Cũng xoay quanh đề tài phẩm chất “con người mới xã hội chủ nghĩa” trong bầu không khí tinh thần, tư tưởng và thẩm mĩ như nhiều nhà văn lúc bấy giờ, tác phẩm của Nguyễn Xuân Khánh vẫn được yêu mến bởi con mắt nhìn đời chân thực và giọng văn bình dị.
Trong những truyện ngắn của mình, tác giả chú ý đến tình tiết, chi tiết nhiều hơn là chú ý đến câu văn, giọng văn. Hình tượng con người nổi rõ phẩm chất con người mới xã hội chủ nghĩa: tinh thần thép và đức hi sinh. Không khua chiêng đánh trống để hô hào, Nguyễn Xuân Khánh là người làm chữ thầm lặng, dùng cái nhìn lặng lẽ đầy trìu mến và ngòi bút bình dị để “ghi chép” cuộc sống đời thường của con người trong chiến đấu và xây dựng quê hương đất nước. Các tác phẩm của Nguyễn Xuân Khánh là nốt lặng đưa ta nhìn lại những điều bé nhỏ ấy: thời buổi khó khăn, một tạ gạo để cho các em thiếu nhi đi học múa rối là vấn đề quan trọng phải đem ra thảo luận kĩ ngay cả khi trời mưa gió (Một chuyện ở Đô Lương), chuyện công việc trong một ngày mưa (Ngày mưa), chuyện người đàn bà đi làm cách mạng (Những gốc đa đầu làng). Nhiều câu chuyện nhỏ được ghi lại bằng giọng văn bình dị, tưởng như không phải viết văn mà Nguyễn Xuân Khánh đang kể lại hơi thở cuộc sống những năm 60 của thế kỉ trước.
Chiến tranh hay thời nào cũng thế, con người vẫn mang những nét tính cách của mình, có khác thì trong chiến tranh, đôi khi những thứ nhỏ bé bị “xem nhẹ” hơn, thậm chí được nhấc tạm sang một bên vì mục đích lớn lao của toàn dân tộc. Cái nhìn của Nguyễn Xuân Khánh là cái nhìn đời lặng lẽ mà đầy trìu mến, là một tấm lòng thơm thảo với con người và cuộc đời. Con người là những tấm gương sáng, bức tượng đồng, còn truyện kể của Nguyễn Xuân Khánh là một khúc ca về những “con người mới” anh hùng ấy.